میلگرد عرضی چیست؟

شاید نام میلگرد عرضی به گوشتان خورده باشد، اما آیا واقعاً می‌دانید این قطعه چه کار می‌کند و چرا تا این حد در صنعت ساخت‌وساز مهم است؟ اگر به دنبال پاسخی جامع و جذاب برای سوال میلگرد عرضی چیست؟ هستید، با ما همراه شوید تا این موضوع را با نگاهی علمی و در عین حال ساده و گیرا بررسی کنیم.

برای اطلاع از قیمت فولاد آلیاژی و تامین مطمئن مصالح ساختمانی، می‌توانید به ثامن تجارت مراجعه کنید و با مشاوره تخصصی خریدی هوشمندانه داشته باشید.

میلگرد عرضی چیست؟

میلگرد عرضی، بخشی از آرماتورهای فولادی است که به‌صورت عمود بر میلگردهای طولی در سازه‌های بتنی قرار می‌گیرد. این قطعات معمولاً به شکل حلقه‌های خم‌شده یا ساختارهایی با زوایای مشخص طراحی می‌شوند و وظیفه اصلی‌شان، نگه‌داشتن میلگردهای طولی در جای خود و افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای برشی و پیچشی است. به بیان دیگر، اگر میلگردهای طولی را اسکلت اصلی سازه در نظر بگیریم، میلگردهای عرضی مانند کمربندهایی هستند که این اسکلت را محکم‌تر و منظم‌تر می‌کنند.

این قطعه با احاطه کردن میلگردهای طولی، از جابه‌جایی یا کمانش آن‌ها جلوگیری می‌کند و به بتن کمک می‌کند تا در برابر ترک‌های ناشی از تنش‌های مورب یا فشارهای خارجی ایستادگی کند. به همین دلیل، مهندسان عمران از این میلگردها به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در مقاوم‌سازی سازه‌ها یاد می‌کنند.

شاید جالب باشد بدانید که نام “خاموت” که در ایران بسیار رایج است، در واقع از واژه فرانسوی chaumot به معنای حلقه یا کمربند گرفته شده است. این نام‌گذاری تصادفی نیست؛ خاموت‌ها واقعاً مانند حلقه‌هایی عمل می‌کنند که اعضای طولی سازه را در بر می‌گیرند و به آن‌ها نظم و قدرت می‌بخشند. از نظر فنی، میلگرد عرضی معمولاً از فولاد کربنی ساخته می‌شود و به‌صورت آجدار تولید می‌گردد تا چسبندگی بهتری با بتن داشته باشد. این ویژگی باعث می‌شود که در ستون‌ها، تیرها و حتی فونداسیون‌ها به وفور استفاده شود. 

انواع میلگرد عرضی

میلگرد عرضی دنیایی از تنوع دارد؛ از شکل ظاهری گرفته تا نحوه استفاده و حتی روش تولید، این قطعه در دسته‌بندی‌های مختلفی جای می‌گیرد. 

انواع میلگرد عرضی بر اساس شکل ظاهری

یکی از ساده‌ترین راه‌های دسته‌بندی میلگردهای عرضی، توجه به شکل ظاهری آن‌هاست. در این دسته، دو نوع اصلی داریم: تنگ باز و تنگ بسته. تنگ باز، که گاهی به شکل تک‌شاخه (قلاب)، دوشاخه (رکابی) یا چندشاخه دیده می‌شود، بیشتر در جاهایی استفاده می‌شود که نیاز به نصب سریع و آسان باشد. از سوی دیگر، تنگ بسته، که کاملاً میلگردهای طولی را احاطه می‌کند، برای تحمل همزمان برش و پیچش طراحی شده است. این تفاوت در شکل، مستقیماً روی عملکردشان در سازه اثر می‌گذارد و انتخاب بین این دو به نوع پروژه و نیازهای مهندسی بستگی دارد.

انواع میلگرد عرضی بر اساس زاویه خم

وقتی صحبت از زاویه خم می‌شود، میلگردهای عرضی به دو گروه ساده و مهندسی تقسیم می‌شوند. نوع ساده معمولاً خم‌های قائم یا صاف دارد و برای پروژه‌های معمولی‌تر مناسب است. اما میلگرد مهندسی با خم‌های ۴۵ درجه، پیچیدگی بیشتری دارد و در سازه‌هایی که به مقاومت بالاتر نیاز دارند، مثل پل‌ها یا ساختمان‌های بلند، به کار می‌رود..

انواع میلگرد عرضی بر اساس کاربرد در ستون

در ستون‌ها، میلگردهای عرضی به دو شکل مارپیچ و پهلویی دیده می‌شوند. نوع مارپیچ، که به‌صورت پیوسته دور میلگردهای طولی می‌پیچد، انعطاف‌پذیری و مقاومت بالایی دارد و برای ستون‌های دایره‌ای ایده‌آل است. در مقابل، خاموت پهلویی که به شکل مربع یا مستطیل و در شاخه‌های مختلف (۲، ۴ یا ۶ شاخه) تولید می‌شود، بیشتر در ستون‌های مستطیلی یا مربعی استفاده می‌شود. 

انواع میلگرد عرضی بر اساس فناوری تولید

فناوری تولید هم نقش مهمی در تنوع میلگردهای عرضی دارد. از خاموت سنتی که با دست و اهرم ساخته می‌شود و ظاهری ساده و مربعی دارد، تا خاموت‌های پیشرفته‌ای مثل نوع سلولار که با تکنولوژی‌های روز دنیا مثل pi-systems تولید می‌شوند و مقاومت فوق‌العاده‌ای دارند. خاموت‌های مارپیچ و رباتیک هم با دستگاه‌های CNC ساخته می‌شوند و دقت و تنوع بالایی در سایز و شکل دارند. 

کاربرد میلگرد عرضی

حالا که انواع میلگرد عرضی را شناختیم، بیایید ببینیم این قطعات کجا به کار می‌روند. مهم‌ترین کاربردشان در صنعت ساخت‌وساز است؛ از تیرها و ستون‌ها گرفته تا فونداسیون و حتی دیوارهای برشی. این میلگردها با افزایش مقاومت کششی و برشی بتن، سازه را در برابر زلزله و نیروهای خارجی محافظت می‌کنند. مثلاً در ستون‌ها، با جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی، از فروپاشی سازه جلوگیری می‌کنند. در تیرها هم با مهار ترک‌های مورب، عمر سازه را طولانی‌تر می‌کنند. به‌طور خلاصه، هرجا که بتن نیاز به نظم و استحکام بیشتر داشته باشد، میلگرد عرضی حضور دارد.

مزایا و معایب استفاده از میلگرد عرضی

استفاده از میلگرد عرضی در سازه‌های بتنی، مانند هر ابزار دیگری، با نقاط قوت و ضعف خاص خودش همراه است.  اولین و شاید مهم‌ترین مزیت میلگرد عرضی، افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای برشی و پیچشی است. بتن به‌تنهایی در برابر این نیروها شکننده است، اما وقتی میلگردهای عرضی به میدان می‌آیند، داستان عوض می‌شود. این قطعات با احاطه کردن میلگردهای طولی، از جابه‌جایی یا کمانش آن‌ها جلوگیری می‌کنند و به این ترتیب، از ترک‌های ناگهانی و فروپاشی سازه جلوگیری می‌شود. 

یکی دیگر از نقاط قوت این میلگردها، بهبود عملکرد لنگر خمشی است. وقتی بارهای سنگین روی تیرها یا ستون‌ها وارد می‌شود، میلگرد عرضی با توزیع یکنواخت نیروها، از تمرکز تنش در یک نقطه جلوگیری می‌کند. این موضوع نه‌تنها استحکام سازه را بالا می‌برد، بلکه به حفظ نمای بتن هم کمک می‌کند؛ ترک‌ها کمتر می‌شوند و ظاهر سازه زیباتر می‌ماند. علاوه بر این، انعطاف‌پذیری در طراحی و نصب، از دیگر مزایای این قطعه است. چه در ستون‌های دایره‌ای و چه در سازه‌های پیچیده‌تر، میلگرد عرضی به‌راحتی خودش را با نیازهای پروژه هماهنگ می‌کند.
اما همه چیز به این سادگی نیست. یکی از چالش‌های استفاده از میلگرد عرضی، هزینه تولید و نصب آن است. خم کردن میلگردها، به‌ویژه در انواع مهندسی یا مارپیچ، نیاز به دقت و تجهیزات خاصی دارد که می‌تواند هزینه‌ها را افزایش دهد. در پروژه‌های کوچک‌تر که بودجه محدود است، این موضوع گاهی به یک نقطه ضعف تبدیل می‌شود.

مشکل دیگر، شکنندگی نسبی میلگردهای عرضی است، به‌خصوص اگر از فولاد کربنی با کیفیت پایین استفاده شود. این شکنندگی در شرایطی که سازه تحت فشارهای شدید قرار می‌گیرد، می‌تواند مشکل‌ساز شود. همچنین، نصب نادرست یا فاصله‌گذاری نامناسب بین خاموت‌ها می‌تواند کارایی‌شان را کاهش دهد و حتی به ضعف سازه منجر شود. مثلاً اگر فاصله خاموت‌ها بیش از حد استاندارد باشد، بتن در برابر ترک‌های برشی آسیب‌پذیر می‌شود.

این نکته را هم اضافه کنیم که وزن اضافی که این میلگردها به سازه تحمیل می‌کنند، گاهی مورد انتقاد قرار می‌گیرد. در پروژه‌هایی که کاهش وزن سازه اولویت دارد، استفاده گسترده از میلگرد عرضی ممکن است با محدودیت مواجه شود. 

خرید و قیمت میلگرد عرضی

حالا که با میلگرد عرضی و نقشش در سازه‌ها آشنا شدیم، نوبت به بحث خرید و قیمت‌گذاری آن می‌رسد. قیمت میلگرد عرضی به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جنس فولاد گرفته تا شکل ظاهری، زاویه خم و روش تولید. مثلاً خاموت‌های سنتی که با دست ساخته می‌شوند، معمولاً ارزان‌تر از انواع مارپیچ یا سلولار هستند که با دستگاه‌های پیشرفته تولید می‌شوند. نوع آجدار بودن میلگرد هم در قیمت اثر دارد؛ میلگردهای آجدار A2 که انعطاف‌پذیری خوبی دارند، معمولاً گزینه محبوبی برای خاموت‌ها هستند و قیمت متوسطی دارند.

نوسانات قیمت فولاد در بازار جهانی هم چیزی نیست که بتوانید نادیده بگیرید. به همین دلیل، بهتر است قبل از خرید، استعلام قیمت روز بگیرید و با چند فروشنده مشورت کنید. در نهایت، خرید میلگرد عرضی یک سرمایه‌گذاری برای ایمنی و دوام سازه شماست؛ پس کیفیت را فدای قیمت نکنید.

سوالات متداول