نحوه خاموت گذاری در سازه های بتنی

خاموت در واقع نوعی میلگرد عرضی یا بسته است که به شکل های مربعی، مستطیلی یا گاهی دایره ای ساخته می شود و در تیرها و ستون های بتنی مورد استفاده قرار می گیرد. این عضو فلزی اگرچه در نگاه اول ساده به نظر می رسد، اما نقشی بنیادین در پایداری و دوام سازه دارد. خاموت ها همانند حلقه هایی هستند که میلگردهای طولی را در آغوش می گیرند و مانع از کمانش یا تغییرشکل ناخواسته آن ها می شوند. در واقع، وجود خاموت ها یکپارچگی اسکلت بتنی را تضمین کرده و رفتار سازه را در برابر نیروهای جانبی و عمودی به شکل قابل توجهی بهبود می بخشد.

اصول و ضوابط خاموت گذاری

ضوابط آیین نامه ای در ایران (آبا و مبحث ۹)

در آیین نامه بتن ایران (آبا) و همچنین مبحث نهم مقررات ملی ساختمان، دستورالعمل های دقیقی برای نحوه خاموت گذاری ارائه شده است. این ضوابط نه تنها فاصله مجاز خاموت ها را مشخص می کند، بلکه شرایط ویژه ای برای نواحی بحرانی مثل محل اتصال تیر به ستون نیز در نظر می گیرد. به عنوان نمونه، در نواحی نزدیک به تکیه گاه، تراکم خاموت ها باید بیشتر باشد تا احتمال شکست برشی کاهش یابد. رعایت این ضوابط صرفاً یک الزام اداری نیست، بلکه تضمینی است برای سلامت جان انسان ها و پایداری سازه در برابر نیروهای مخرب همچون زلزله.

برای برآورد هزینه اجرای صحیح خاموت‌ گذاری، آگاهی از قیمت میلگرد اهمیت ویژه‌ ای دارد زیرا انتخاب سایز و تعداد خاموت‌ ها مستقیماً بر بودجه پروژه تأثیر می‌ گذارد.

فاصله مجاز خاموت ها در تیرها و ستون ها

فاصله خاموت ها بر اساس شرایط بارگذاری و ابعاد مقطع تعیین می شود. اگر فاصله بیش از حد مجاز باشد، میلگردهای طولی به راحتی کمانه کرده و بتن دچار ترک های خطرناک می شود. از سوی دیگر، تراکم بیش از اندازه خاموت ها نیز علاوه بر افزایش هزینه و دشواری در بتن ریزی، می تواند موجب ایجاد حفره های هوا و کاهش کیفیت بتن شود. بنابراین، رعایت فاصله ای بهینه و مطابق با آیین نامه، همان نقطه تعادل میان ایمنی و کارایی است.

قطر و سایز مناسب خاموت ها

انتخاب سایز خاموت به عوامل مختلفی مانند نوع سازه، بارهای وارد بر آن و ابعاد مقطع بستگی دارد. به طور معمول خاموت ها از میلگردهایی با قطر کمتر نسبت به میلگردهای طولی ساخته می شوند. سایز متداول آن ها بین ۶ تا ۱۰ میلی متر است، اما در سازه های سنگین تر می توان از قطرهای بزرگ تر نیز استفاده کرد. انتخاب درست سایز خاموت نه تنها باعث صرفه جویی اقتصادی می شود، بلکه از بروز مشکلات اجرایی نیز جلوگیری می کند.

مراحل اجرای خاموت گذاری

برش و خم کردن خاموت ها

فرآیند ساخت خاموت با برش میلگرد آغاز می شود. سپس میلگردها به وسیله دستگاه های خاموت زن یا به صورت دستی خم می شوند تا به شکل بسته ای منظم درآیند. دقت در این مرحله بسیار مهم است، چرا که کوچک ترین خطا در ابعاد یا زاویه خم ها می تواند باعث اختلال در جای گذاری خاموت ها شود. همچنین باید دقت شود که خم ها به صورت نرم و یکنواخت ایجاد شوند تا احتمال شکستگی میلگرد در آینده کاهش یابد.

نحوه قرارگیری خاموت ها در تیر و ستون

خاموت ها باید به گونه ای در اطراف میلگردهای طولی قرار گیرند که تمام میلگردها را در بر بگیرند. در تیرها، خاموت ها معمولاً در فواصل منظم و نزدیک به هم در نواحی برشی قرار می گیرند. در ستون ها نیز آن ها نقش مهمی در محصور کردن میلگردهای طولی و جلوگیری از کمانش دارند. یک خاموت گذاری صحیح، سازه را به واحدی یکپارچه تبدیل می کند که می تواند بارهای وارده را به بهترین شکل انتقال دهد.

بستن خاموت ها با سیم آرماتوربندی

آخرین مرحله خاموت گذاری، بستن آن ها به میلگردهای طولی است. این کار با استفاده از سیم آرماتوربندی انجام می شود. اگر این اتصال به خوبی انجام نشود، خاموت ها هنگام بتن ریزی جابه جا شده و از جای اصلی خود خارج می شوند. بنابراین باید خاموت ها محکم بسته شوند، اما به حدی سفت نشوند که سیم باعث شکستگی یا زنگ زدگی میلگرد گردد.

نکات اجرایی و کنترل کیفیت در خاموت گذاری

خطاهای رایج در خاموت گذاری

یکی از شایع ترین خطاها، استفاده از خاموت های نامنظم یا با ابعاد نادرست است. برخی پیمانکاران به دلیل صرفه جویی در هزینه یا سرعت بخشیدن به کار، خاموت ها را با فاصله ای بیشتر از حد مجاز قرار می دهند. این خطا در ظاهر شاید چشمگیر نباشد، اما در زمان وقوع زلزله می تواند فاجعه بار باشد. خطای دیگر، عدم بستن صحیح خاموت هاست که باعث حرکت آن ها در حین بتن ریزی می شود.

روش های کنترل فاصله و تراکم خاموت ها

برای کنترل فاصله خاموت ها معمولاً از شابلون یا خط کش فلزی استفاده می شود. این ابزارها کمک می کنند تا فاصله ها دقیق و یکنواخت باشند. همچنین حضور یک تیم نظارت فنی در کارگاه ضروری است تا به صورت مستمر کیفیت خاموت گذاری را بررسی کند. کنترل تراکم خاموت ها نیز اهمیت ویژه ای دارد، چرا که تراکم بیش از حد مانع از جریان روان بتن شده و حباب های هوا را در داخل مقطع حبس می کند.

اهمیت نظارت مهندس ناظر

هیچ دستورالعمل و آیین نامه ای جایگزین تجربه و دقت مهندس ناظر نمی شود. حضور مهندس ناظر در کارگاه تضمین می کند که تمام مراحل مطابق با ضوابط فنی انجام شود. او نه تنها بر کیفیت خاموت ها و نحوه بستن آن ها نظارت دارد، بلکه مطمئن می شود که سازه در نهایت قادر به تحمل بارهای طراحی شده خواهد بود.

در زمان برنامه‌ ریزی برای اجرای خاموت‌ گذاری، توجه به قیمت فولاد آلیاژی و استفاده از خدمات بازرگانی معتبر مانند ثامن تجارت می‌ تواند به انتخاب اقتصادی‌ تر و مطمئن‌ تر مصالح کمک کند.

سوالات متداول